Satıh hedeflerine karşı kullanılan, patlayıcı yüklü bir tür insansız hava aracı olan dolanan mühimmatlar, çoğunlukla taşınabilir yapıda olup; ufak ve düşük maliyetli birer seyir füzesine benzemektedirler. Dolanan mühimmatları, güdümlü mühimmatlardan ayıran en temel fark, spesifik bir hedef için ateşlenme gereksiniminin olmamasıdır. Hedef tespit ve değerlendirmenin, ateşleme gerçekleştirildikten sonrasında yapılması mümkündür.
Dolanan mühimmatların 1990’lı yıllarda ortaya çıkan erken dönem örnekleri, radar yerleşkeleri ve füze lançerleri gibi hedeflere karşı kullanılmak üzere geliştirilmiştir. Daha sonrasında da hem ürünlerin niteliği hem de hedef tipleri çeşitlenmiştir. İlk zamanlarda Amerika Birleşik Devletleri, İsrail ve Birleşik Krallık’ta ilgiyle karşılanan bu sistemler üzerine farkındalık da küresel çapta artmaktadır. Dolayısıyla gelecekte, dolanan mühimmatların muharebe sahasında daha etkin ve yaygın şekilde kullanılacakları öngörülmektedir.
“The Center for the Study of the Drone (İnsansız Teknolojiler Çalışmaları Merkezi)” tarafından hazırlanan rapora göre, dolanan mühimmatların sundukları başlıca avantajlar şöyle sıralanmaktadır:
- Havan, roket ve küçük boyutlu füzeler gibi alternatifleriyle kıyaslandığında, silahlı- silahsız insan ayrımının yapılmasını kolaylaştırmaktadırlar. Havada kalış sürelerinin uzun olması, saldırı öncesi tespit ve takip yapılmasına olanak tanımaktadır.
- Alternatiflerine göre daha yüksek hassasiyete sahiptirler.
- Denk hassasiyette saldırı gerçekleştirilmesine olanak tanıyacak alternatifleriyle kıyaslandığında ise daha maliyet etkindirler. Örneğin Switchblade dolanan mühimmat, 70.000 dolar birim maliyete sahip olup, bu fiyat AGM-114 Hellfire’ın birim maliyetinin 2/3’üne denk gelmektedir.
- Roket, füze ve havan gibi çözümlerin aksine, görev iptaline olanak tanımaktadırlar.
Öte yandan bazı üreticilerin, ürünlerinin otomatik olarak hedef tespiti yapabildiği yönündeki beyanları ve insan kontrolü olmaksızın saldırı gerçekleştirilebilme olasılığı; insan hakları ile uluslararası hukuk gibi alanlarda çeşitli tartışmaların yaşanmasına sebebiyet vermektedir. Ayrıca sürü teknolojisi kullanan dolanan mühimmatlara karşı, mevcut anti-drone sistemlerinin yetersiz kalacağı yönünde de çekinceler bulunmaktadır.
En bilinen dolanan mühimmatlardan bir tanesi olan Switchblade, bir sırt çantasında taşınmaya olanak tanıyacak boyuttadır. Yerdeki operatöre gerçek zamanlı görüntü indiren Switchblade, anti personel amaçlı kullanımının yanı sıra, hafif zırhlı araçlara karşı da etkindir. Proje, DARPA (Defense Advanced Research Projects Agency/ Amerikan Gelişmiş Savunma Projeleri Araştırma Ajansı) ve Amerikan Kara Kuvvetleri gibi farklı kurumlarca fonlanmıştır. Sistem elle atılmaya, tüpten fırlatılmaya veya başka bir insansız hava aracından bırakılmaya müsaittir. Switchblade’in menzilinin ise 20 ila 40 km arasında olduğu belirtilmektedir.
Dolanan mühimmat pazarındaki en etkin oyunculardan biri olan İsrail, geliştirdiği çözümlerle ciddi ihracat başarılarına ulaşmıştır. Bu çözümlerden biri olan Harpy, Avrupa Uluslararası İlişkiler Enstitüsü (Institut Européen des Relations Internationales) tarafından hazırlanan rapora göre; Şili Cumhuriyeti, Kore Cumhuriyeti, Türkiye Cumhuriyeti, Hindistan Cuhmuriyeti ve Çin Halk Cumhuriyeti’ne ihraç edilmiştir. Harpy projesiyle kazanılan teknolojik altyapı üzerine şekillendirilen Harop ile ilgilenen ilk ihracat müşterisi de 2005 yılında Türkiye olmuştur.
Bu ülkelerin yanı sıra Rusya Federasyonu’nda da dolanan mühimmatlar ile ilgili çalışmalar gerçekleştirilmektedir. Birleşik Arap Emirlikleri’nin başkenti Abu Dhabi’de gerçekleştirilen IDEX 2019’da, Kalashnikov tarafından geliştirilen yeni bir dolanan mühimmat tanıtılmıştır.
Türkiye’de çeşitli özel sektör firmaları ve STM Savunma Teknolojileri Mühendislik ve Ticaret A.Ş. tarafından dolanan mühimmatlar geliştirilmektedir. Bu çerçevede STM, dolanan mühimmat çözümlerini ilk defa IDEF’17 13’üncü Uluslararası Savunma Sanayii Fuarı’nda sergilemiştir.
STM’nin; asimetrik harp veya anti- terör alanlarında kullanılmak üzere tek er tarafından taşınabilen, otonom veya uzaktan kumanda ile çalışabilen döner kanatlı bir dolanan mühimmat çözümü olan Kargu, gömülü ve gerçek zamanlı özgün görüntü işleme ile derin öğrenme algoritmaları sayesinde sabit ya da hareketli hedeflere karşı etkin olarak kullanılabilmektedir. Benzer bir görev tanımına sahip olan sabit kanatlı dolanan mühimmat Alpagu da tek er tarafından taşınıp, lançerden ateşlenebilmektedir. Alpagu projesinden kazanılan tecrübeyle geliştirilen Alpagu Blok II ise 2018 yılında gerçekleştirilen Eurasia Airsow’da tanıtılmıştır. Çoklu lançer konsepti çerçevesinde şekillendirilen Alpagu Blok II’nin Kalekol gibi yüksek güvenlikli alanlar veya kara araçları ve deniz platformlarına entegre edilebileceği değerlendirilmektedir.
Portatif kullanımlarının yanı sıra kara, deniz ve hava araçlarına da entegre edilebilen ve askeri anlamda pek çok fırsat kapısı aralayan dolanan mühimmatların, terör örgütleri ile çeşitli illegal yapılanmaların ilgisini çektiği de vurgulanmalıdır. Özellikle kısa süre önce gerçekleştirilen Maduro’ya suikast girişimi ve Yemen’de geçit töreni sırasında yapılan saldırı, çarpıcı birer örnek teşkil etmektedir.
